.png)
Formacja duszpasterska stanowi zwieńczenie i cel seminaryjnej formacji. Cała bowiem seminaryjna formacja kandydatów do kapłaństwa ukierunkowana jest na ukształtowanie ich na obraz i podobieństwo Chrystusa - Dobrego Pasterza. Dlatego nadaje ona sens wszystkim działaniom podejmowanym tak ze strony alumnów, jak i księży przełożonych i profesorów Seminarium.
Formacja duszpasterska w Seminarium ma charakter zarówno teoretyczny, jak i praktyczny. Alumni z pomocą księży przełożonych i profesorów obejmują refleksją posługę duszpasterską i jednocześnie wykorzystują owoce tej refleksji w konkretnym działaniu.
Wymiary formacji duszpasterskiej
Refleksja nad pracą duszpasterską ma miejsce między innymi w ramach wykładów z teologii pastoralnej, której zadaniem jest kształcenie i przygotowanie aumnów do pracy kapłańskiej w Kościele. Podczas tych wykładów alumni uczą się pastoralnego myślenia, poznawania zasad urzeczywistniania się Kościoła w określonej sytuacji społeczno-kulturowej, oceniania i rozwiązywania konkretnych duszpasterskich problemów.
Specyficzny kształt przybiera drugi semestr roku VI, kiedy to diakoni odbywają w domu seminaryjnym w Błoniu k. Tarnowa kurs pastoralny. Polega on na regularnych, codziennych spotkaniach z osobami duchownymi i świeckimi, którzy pracują w różnych dziedzinach duszpasterstwa. Tematyka tych spotkań jest tak różnorodna, jak różnorodna i bogata jest działalność duszpasterska w Kościele Tarnowskim. Oprócz wyżej wymienionych spotkań diakoni w ramach kursu pastoralnego wyjeżdżają indywidualnie w określonym porządku do kilku parafii na terenie Tarnowa, aby zaznajomić się z pracą w kancelarii parafialnej. Ponadto organizowany jest wspólny wyjazd diakonów wraz z ks. profesorem z historii sztuki śladami zabytkowych kościołów w Diecezji Tarnowskiej. Wyjazd służy zapoznaniu się z zabytkami i dziełami sztuki, jak również uwrażliwieniu przyszłych duszpasterzy na sprawy związane z ochroną i konserwacją dzieł sztuki.
W ramach kursu pastoralnego odbywa się też sesja formacji misyjnej, prowadzona przez wikariusza biskupiego ds. misji. Na program tej sesji, mającej na celu ożywienie ducha misyjnego wśród diakonów, składają się referaty, dyskusje w grupach i wspólne modlitwy w intencjach dzieła ewangelizacji.
Wiedzę zdobytą dzięki wykładom z teologii pastoralnej alumni wykorzystują podczas tzw. praktyk duszpasterskich, czyli w konkretnych formach posługi duszpasterskiej. Chodzi o to, aby w ramach formacji duszpasterskiej studium i praktyka nawzajem się uzupełniały.
W czasie wakacji alumni po ukończeniu roku IV biorą udział w "oazach" organizowanych przez Wydział Duszpasterski Kurii Diecezjalnej (tzw. "Wakacje z Bogiem") bądź w oazach Ruchu "Światło - Życie". Jako animatorzy służą pomocą moderatorom - księżom prowadzącym oazy. Natomiast diakoni podczas wakacji po roku V uczestniczą w oazach, w pieszej pielgrzymce na Jasną Górę lub wyjeżdżają do pomocy w pracy duszpasterskiej na Ukrainie lub Białorusi. Na roku VI diakoni odbywają praktyki duszpasterskie w ciągu całego okresu Wielkiego Postu w wybranych parafiach Diecezji Tarnowskiej.
Ponieważ celem formacji duszpasterskiej jest przygotowanie przyszłych kapłanów do posługi pełnionej na wzór Jezusa Chrystusa - Nauczyciela, Kapłana i Pasterza, dlatego dokonuje się ona na trzech podstawowych płaszczyznach związanych z posługą słowa, posługą sakramentalną i posługą miłości pasterskiej.
Posługa słowa spotkaniem z Chrystusem Nauczycielem
Posługa słowa jest realizowana w formie różnych inicjatyw podejmowanych tak w ramach roku akademickiego we wspólnocie seminaryjnej, jak i podczas ferii czy wakacji. Z tą posługą związane są ćwiczenia, jakie alumni odbywają w ramach zajęć z homiletyki i katechetyki.
Przygotowując się do pełnienia posługi słowa Bożego w postaci głoszenia homilii, alumni na roku IV piszą teksty homilii, na roku V przygotowują homilię i wygłaszają ją na forum swojego rocznika (poza liturgią), zaś na roku VI wygłaszają homilię podczas Mszy św. w niedzielę czy święto w jednej z ustalonych wcześniej parafii. Ćwiczeniom tym towarzyszą osobiste spotkania z wykładowcą homiletyki, które pozwalają zwrócić uwagę na zalety i wady przygotowanego tekstu homilii, a następnie służą ocenie wygłoszonej homilii. Pomocne są także ustne i pisemne opinie proboszczów parafii, w której diakoni wygłaszali homilie.
W ramach ćwiczeń z homiletyki alumni analizują też kazania wygłoszone bądź napisane przez innych oraz podejmują różne praktyczne zadania, jak np. gromadzenie interesujących cytatów czy przykładów, odpowiednich do wykorzystania w homiliach i kazaniach.
Przygotowując się do pełnienia posługi słowa Bożego w postaci głoszenia homilii, alumni na roku IV piszą teksty homilii, na roku V przygotowują homilię i wygłaszają ją na forum swojego rocznika (poza liturgią), zaś na roku VI wygłaszają homilię podczas Mszy św. w niedzielę czy święto w jednej z ustalonych wcześniej parafii. Ćwiczeniom tym towarzyszą osobiste spotkania z wykładowcą homiletyki, które pozwalają zwrócić uwagę na zalety i wady przygotowanego tekstu homilii, a następnie służą ocenie wygłoszonej homilii. Pomocne są także ustne i pisemne opinie proboszczów parafii, w której diakoni wygłaszali homilie.
W ramach ćwiczeń z homiletyki alumni analizują też kazania wygłoszone bądź napisane przez innych oraz podejmują różne praktyczne zadania, jak np. gromadzenie interesujących cytatów czy przykładów, odpowiednich do wykorzystania w homiliach i kazaniach.
Warto ponadto zaznaczyć, iż alumni, kierowani troską o właściwe przepowiadanie słowa Bożego, uczestniczą na roku I i II w zajęciach - ćwiczeniach z fonetyki. Albowiem, jak zauważył już św. Augustyn, "mądrość bez umiejętności krasomówczych przynosi społeczności niewiele korzyści" (De doctrina christiana IV, 7).
W formacji duszpasterskiej alumnów nie może naturalnie zabraknąć przygotowania do pracy katechetycznej. Oprócz wykładów z pedagogiki, dydaktyki i katechetyki, alumni roku V i VI biorą udział w ćwiczeniach z katechetyki, hospitują, a następnie prowadzą katechezy pod kierunkiem księdza profesora w różnych szkołach na terenie Tarnowa (szkoły podstawowe, gimnazja, licea ogólnokształcące). Przygotowane i przeprowadzone katechezy są przedmiotem dyskusji zarówno w gronie alumnów, jak i w obecności księdza profesora prowadzącego ćwiczenia katechetyczne. Tego rodzaju wymiana zdań i opinii pozwala właściwie ocenić katechezę i wyciągnąć konkretne wnioski dla przyszłej pracy katechetycznej.
Szczególną okazję do sprawdzianu umiejętności głoszenia słowa Bożego w ramach homilii i nauczania katechetycznego daje praktyka duszpasterska, jaką diakoni odbywają w parafiach na roku VI w okresie Wielkiego Postu, a zatem w czasie poprzedzającym bezpośrednio przyjęcie sakramentu kapłaństwa. W czasie tej praktyki diakoni między innymi wygłaszają homilie, kazania obrzędowe (np. przy okazji sprawowania chrztu świętego, podczas uroczystości pogrzebowych) i okolicznościowe (np. podczas nowenny do Matki Bożej Nieustającej Pomocy). Ponadto mają możliwość słuchania homilii, kazań, konferencji rekolekcyjnych głoszonych przez duszpasterzy do całej wspólnoty parafialnej, bądź poszczególnych jej grup i wyciągania z nich odpowiednich wniosków.
Praktyka duszpasterska stwarza też diakonom możliwość prowadzenia katechez w różnych typach szkół. Obowiązkiem diakona jest przeprowadzenie kilkunastu katechez w obecności katechety. Diakoni biorą także udział w katechezach prowadzonych przez innych katechetów: duchownych, siostry zakonne i świeckich. Wzbogacają one ich doświadczenie katechetyczne. Tym bardziej, iż po przeprowadzonych katechezach ma miejsce wzajemne dzielenie się uwagami i refleksjami, tak ze strony diakonów, jak i innych katechetów.
Szczególną okazję do sprawdzianu umiejętności głoszenia słowa Bożego w ramach homilii i nauczania katechetycznego daje praktyka duszpasterska, jaką diakoni odbywają w parafiach na roku VI w okresie Wielkiego Postu, a zatem w czasie poprzedzającym bezpośrednio przyjęcie sakramentu kapłaństwa. W czasie tej praktyki diakoni między innymi wygłaszają homilie, kazania obrzędowe (np. przy okazji sprawowania chrztu świętego, podczas uroczystości pogrzebowych) i okolicznościowe (np. podczas nowenny do Matki Bożej Nieustającej Pomocy). Ponadto mają możliwość słuchania homilii, kazań, konferencji rekolekcyjnych głoszonych przez duszpasterzy do całej wspólnoty parafialnej, bądź poszczególnych jej grup i wyciągania z nich odpowiednich wniosków.
Praktyka duszpasterska stwarza też diakonom możliwość prowadzenia katechez w różnych typach szkół. Obowiązkiem diakona jest przeprowadzenie kilkunastu katechez w obecności katechety. Diakoni biorą także udział w katechezach prowadzonych przez innych katechetów: duchownych, siostry zakonne i świeckich. Wzbogacają one ich doświadczenie katechetyczne. Tym bardziej, iż po przeprowadzonych katechezach ma miejsce wzajemne dzielenie się uwagami i refleksjami, tak ze strony diakonów, jak i innych katechetów.
Posługa sakramentalna spotkaniem z Chrystusem Kapłanem
Formacja pastoralna obejmuje także przygotowanie do posługi sakramentalnej. Wszak drugim obowiązkiem kapłana, po głoszeniu słowa, jest sprawowanie sakramentów.
Wiedzę na temat sprawowania świętych sakramentów alumni czerpią z wykładów z teologii dogmatycznej (sakramentologia), liturgiki i teologii moralnej. Już w okresie pobytu w Seminarium alumni mają różne okazje do przynajmniej częściowego wykorzystania uzyskanych wiadomości.
Jako lektorzy, alumni przygotowują komentarze do Mszy świętej i liturgii słowa oraz modlitwę powszechną, czytają czytania mszalne i śpiewają psalm responsoryjny. Natomiast jako akolici wspierają duchownych w rozdawaniu Komunii św., będąc jej nadzwyczajnymi szafarzami.
W przygotowanie się do posługi sakramentalnej - liturgicznej wpisują się ponadto takie praktyki alumnów, jak przygotowywanie i prowadzenie modlitw w ramach różnych nabożeństw (rok V), pełnienie tygodniowych dyżurów w zakrystii kaplicy seminaryjnej (rok IV i V), tygodniowa służba przy ołtarzu w kaplicy seminaryjnej w charakterze ministrantów (rok II i III). Alumni spełniają również funkcje liturgiczne podczas licznych uroczystości odbywających się w Katedrze Tarnowskiej, zazwyczaj z udziałem i pod przewodnictwem Biskupa. Zaangażowanie alumnów widoczne jest zwłaszcza podczas Triduum Sacrum.
Teoretyczne i praktyczne przygotowanie do posługi sakramentalnej weryfikuje się już na roku V i VI - w przypadku diakonów. Diakoni, spełniając w Seminarium i poza nim właściwe dla siebie funkcje, włączają się w posługę sakramentalną lokalnego Kościoła. Pomoc ta jest najbardziej potrzebna podczas wielkopostnych praktyk duszpasterskich w parafiach.
Trzeba wymienić jeszcze jeden sposób przygotowania alumnów do posługi sakramentalnej i liturgicznej, a mianowicie naukę śpiewów liturgicznych. Przez okres sześciu lat, a zatem przez cały okres pobytu w Seminarium, alumni uczęszczają na wykłady i zajęcia z muzyki kościelnej. Poza tym regularnie, raz w tygodniu, odbywa się ćwiczenie śpiewu. Jest to okazja do udoskonalenia śpiewu liturgicznego i zaznajomienia się z nowymi pieśniami liturgicznymi. Zajęcia związane ze śpiewem służą godnemu sprawowaniu w przyszłości obrzędów liturgicznych.
Uwrażliwieniu alumnów na wartość śpiewów liturgicznych i uświetnieniu uroczystości liturgicznych, seminaryjnych i pozaseminaryjnych, służy istniejący w Seminarium chór. Odbywające się kilka razy w tygodniu próby i troska o szeroki repertuar śpiewów liturgicznych sprawia, iż seminaryjny chór odznacza się wysokim poziomem artystycznym. Wykonuje on utwory wielogłosowe, począwszy od polifonii renesansowej, aż do opracowań chóralnych muzyki współczesnych kompozytorów. W Seminarium istnieje także schola gregoriańska, która przygotowuje części stałe Mszy św. w języku łacińskim - celebrowanej we wspólnocie seminaryjnej raz w tygodniu - i części zmienne związane z okresem liturgicznym i świętami.
Posługa miłości spotkaniem z Chrystusem Dobrym Pasterzem
Celem formacji duszpasterskiej jest również przygotowanie alumnów do prowadzenia w przyszłości wspólnoty wiernych oraz do pełnienia posługi miłości, wyrażającej się w duchu służby.
Osiągnięciu tych celów służą między innymi spotkania z duszpasterzami, którzy na forum całej wspólnoty alumnów dzielą się swym pasterskim doświadczeniem. Na spotkania z alumnami są zapraszani tak księża pracujący na terenie Diecezji Tarnowskiej, jak i poza jej granicami. Przybywają do Seminarium i księża proboszczowie i księża pracujący w określonej dziedzinie duszpasterstwa. Od czasu do czasu prowadzone są spotkania alumnów z grupami świeckich czy pojedynczymi osobami, angażującymi się w pomoc duszpasterską.
Przyszłej posłudze kapłańskiej służą także, a może przede wszystkim, różne formy zaangażowania alumnów w pracę duszpasterską w parafiach. Parafia jest bowiem żywym środowiskiem, w którym przyszli kapłani stają wobec duszpasterskich problemów i ich rozwiązań. Oczywiście, okazją do pomocy duszpasterskiej w poszczególnych parafiach są głównie ferie świąteczne i semestralne oraz wakacje. Alumni zazwyczaj wspierają duszpasterzy w zakresie przygotowania liturgii, służby ołtarza, pracy z grupami istniejącymi w parafii, zwłaszcza z młodzieżą. Specyfika i sens pobytu w Seminarium ogranicza aktywność alumnów we wspólnotach parafialnych. Nie oznacza to jednak zerwania łączności z parafiami. Np. w ciągu roku akademickiego istniejące w naszym Seminarium dwa zespoły muzyczne Bethesda i Genezareth wyjeżdżają do różnych parafii z koncertami ewangelizacyjnymi. Z kolei w ramach tzw. niedzieli kapłańskiej alumni wyjeżdżają do parafii i tam spotykają się z różnymi grupami parafialnymi, a diakoni głoszą homilie.
W kontekście posługi pastoralnej należy też wspomnieć o wakacyjnej pracy alumnów w charakterze przewodników w Katedrze Tarnowskiej, Muzeum Diecezjalnym i w kościele przy klasztorze Sióstr Klarysek w Starym Sączu. Posługę tę spełniają alumni, w ramach tygodniowych dyżurów, po ukończeniu roku III. Pomaga ona nie tylko zwiedzającym - turystom, pielgrzymom, ale i samym alumnom. Albowiem uczy ich historii, wrażliwości estetycznej, dbałości o dzieła sztuki i umożliwia kontakt z licznymi osobami i grupami. Dla wielu kandydatów do kapłaństwa praktyka ta jest często pierwszym doświadczeniem pracy duszpasterskiej.
Najlepszym przygotowaniem do duszpasterskiej posługi miłości i służby jest praktykowanie miłości bliźniego. Alumni naszego Seminarium czynią to w wieloraki sposób.
Kilkudziesięciu alumnów pomaga przy pracy w siedmiu świetlicach parafialnych, istniejących przy tarnowskich parafiach. Alumni przeprowadzają tam katechezy i wspólne modlitwy, pomagają dzieciom w odrabianiu lekcji, wspierają wychowawców świetlic w organizowaniu imprez kulturalnych i religijnych przedstawień.
Spora liczba alumnów odwiedza regularnie dwa Domy Opieki Społecznej w Tarnowie. Tam alumni spotykają się z chorymi, modlą się z nimi, prowadzą nabożeństwa, urządzają różne imprezy o charakterze kulturalnym i religijnym. Alumni odwiedzają też Domy Księży Emerytów. Rozmowy, a niekiedy nawet i pomoc przy rehabilitacji wypełniają czas wizyt.
Alumni Seminarium mają też kontakt z prowadzonym przez Siostry Służebniczki hospicjum. Na miarę możliwości pomagają siostrom w ich ciężkiej pracy, a przede wszystkim chorym znajdującym się w stanie terminalnym. Utrzymywany jest też kontakt alumnów z Domem Dziennego Pobytu Osób Niepełnosprawnych Umysłowo. Dla mieszkańców tego domu alumni prowadzą katechezy. Włączają się w przygotowanie niedzielnej Eucharystii. Alumni angażują się również w duszpasterstwo głuchoniemych na terenie Tarnowa.
Do tych zorganizowanych form pracy charytatywnej należy jeszcze dodać osobiste inicjatywy alumnów, jak choćby zabieranie ze sobą do domu rodzinnego na czas ferii czy wakacji dzieci z Domu Dziecka oraz częste odwiedzanie chorych w domach prywatnych.
Wszelkie dzieła charytatywne oprócz wsparcia duchowego i wysiłku fizycznego wymagają pomocy materialnej. Alumni na miarę swych skromnych możliwości finansowych organizują i taką pomoc poprzez regularne zbiórki pieniędzy we wspólnocie seminaryjnej na ściśle określone cele.
Formacja pastoralna w Wyższym Seminarium Duchownym w Tarnowie obejmuje więc jednocześnie refleksję pastoralną i praktyki duszpasterskie. Celem tych doświadczeń jest jak najlepsze przygotowanie alumnów do posługi kapłańskiej, aby mogli być w przyszłości godnymi i odpowiedzialnymi głosicielami słowa Bożego, szafarzami sakramentów świętych i przewodnikami wspólnoty wiernych.
Przyszłej posłudze kapłańskiej służą także, a może przede wszystkim, różne formy zaangażowania alumnów w pracę duszpasterską w parafiach. Parafia jest bowiem żywym środowiskiem, w którym przyszli kapłani stają wobec duszpasterskich problemów i ich rozwiązań. Oczywiście, okazją do pomocy duszpasterskiej w poszczególnych parafiach są głównie ferie świąteczne i semestralne oraz wakacje. Alumni zazwyczaj wspierają duszpasterzy w zakresie przygotowania liturgii, służby ołtarza, pracy z grupami istniejącymi w parafii, zwłaszcza z młodzieżą. Specyfika i sens pobytu w Seminarium ogranicza aktywność alumnów we wspólnotach parafialnych. Nie oznacza to jednak zerwania łączności z parafiami. Np. w ciągu roku akademickiego istniejące w naszym Seminarium dwa zespoły muzyczne Bethesda i Genezareth wyjeżdżają do różnych parafii z koncertami ewangelizacyjnymi. Z kolei w ramach tzw. niedzieli kapłańskiej alumni wyjeżdżają do parafii i tam spotykają się z różnymi grupami parafialnymi, a diakoni głoszą homilie.
W kontekście posługi pastoralnej należy też wspomnieć o wakacyjnej pracy alumnów w charakterze przewodników w Katedrze Tarnowskiej, Muzeum Diecezjalnym i w kościele przy klasztorze Sióstr Klarysek w Starym Sączu. Posługę tę spełniają alumni, w ramach tygodniowych dyżurów, po ukończeniu roku III. Pomaga ona nie tylko zwiedzającym - turystom, pielgrzymom, ale i samym alumnom. Albowiem uczy ich historii, wrażliwości estetycznej, dbałości o dzieła sztuki i umożliwia kontakt z licznymi osobami i grupami. Dla wielu kandydatów do kapłaństwa praktyka ta jest często pierwszym doświadczeniem pracy duszpasterskiej.
Najlepszym przygotowaniem do duszpasterskiej posługi miłości i służby jest praktykowanie miłości bliźniego. Alumni naszego Seminarium czynią to w wieloraki sposób.
Kilkudziesięciu alumnów pomaga przy pracy w siedmiu świetlicach parafialnych, istniejących przy tarnowskich parafiach. Alumni przeprowadzają tam katechezy i wspólne modlitwy, pomagają dzieciom w odrabianiu lekcji, wspierają wychowawców świetlic w organizowaniu imprez kulturalnych i religijnych przedstawień.
Spora liczba alumnów odwiedza regularnie dwa Domy Opieki Społecznej w Tarnowie. Tam alumni spotykają się z chorymi, modlą się z nimi, prowadzą nabożeństwa, urządzają różne imprezy o charakterze kulturalnym i religijnym. Alumni odwiedzają też Domy Księży Emerytów. Rozmowy, a niekiedy nawet i pomoc przy rehabilitacji wypełniają czas wizyt.
Alumni Seminarium mają też kontakt z prowadzonym przez Siostry Służebniczki hospicjum. Na miarę możliwości pomagają siostrom w ich ciężkiej pracy, a przede wszystkim chorym znajdującym się w stanie terminalnym. Utrzymywany jest też kontakt alumnów z Domem Dziennego Pobytu Osób Niepełnosprawnych Umysłowo. Dla mieszkańców tego domu alumni prowadzą katechezy. Włączają się w przygotowanie niedzielnej Eucharystii. Alumni angażują się również w duszpasterstwo głuchoniemych na terenie Tarnowa.
Do tych zorganizowanych form pracy charytatywnej należy jeszcze dodać osobiste inicjatywy alumnów, jak choćby zabieranie ze sobą do domu rodzinnego na czas ferii czy wakacji dzieci z Domu Dziecka oraz częste odwiedzanie chorych w domach prywatnych.
Wszelkie dzieła charytatywne oprócz wsparcia duchowego i wysiłku fizycznego wymagają pomocy materialnej. Alumni na miarę swych skromnych możliwości finansowych organizują i taką pomoc poprzez regularne zbiórki pieniędzy we wspólnocie seminaryjnej na ściśle określone cele.
Formacja pastoralna w Wyższym Seminarium Duchownym w Tarnowie obejmuje więc jednocześnie refleksję pastoralną i praktyki duszpasterskie. Celem tych doświadczeń jest jak najlepsze przygotowanie alumnów do posługi kapłańskiej, aby mogli być w przyszłości godnymi i odpowiedzialnymi głosicielami słowa Bożego, szafarzami sakramentów świętych i przewodnikami wspólnoty wiernych.
